63. De onderwijscrisis oplossen

downloaden

Onderwijs is een deel van de ontwikkeling van een kind. Maar het is niet de volledige ontwikkeling. Opvoeding omhelst meer dan kennis en vaardigheden verwerven.

Jean Piaget (1896 – 1980)heeft de basis gelegd van een visie op onderwijs vanuit de ontwikkelingsbenadering van het kind. Daarmee werd de eenzijdige benadering van het behaviorisme aangevuld met meer inzichten in de dynamiek van ontwikkeling. Het was maar een begin, en de verdere evolutie ging niet zonder slag of stoot. Wetenschappen hebben zich  sindsdien ontwikkeld onder de sterke invloed van de statistiek. Ook de ontwikkelingspsychologie heeft daaronder geleden. Een kind werd niet meer gezien als individu, maar als een deel van een gemiddelde in een reeks. Op zich is er dus al een correctie nodig om de menswetenschappen te verlossen van deze oppervlakkigheid.(1)

Volgen recente inzichten heeft de heersende onderwijscrisis te  maken met deze ‘exact wetenschappelijk kaping’. Onderwijs moet de ontwikkelingsfasen van het kind volgen; en de focus moet liggen op psychologie om de voorwaarden voor leren te scheppen.

Er is inderdaad in de recente wetenschappelijke ontwikkeling heel wat bijkomende kennis ontstaan waarover de vroege denkers zoals Piaget niet konden beschikken, maar die hun visie sterk onderbouwt en aanvult. (2) (3) (4) (5)

Mijn conclusie is duidelijk: de huidige crisis in het onderwijs wordt veroorzaakt door het negeren van de psychologische omstandigheden die kinderen verhinderen om inhoudelijk te leren en vaardigheden, ook sociale, te ontwikkelen. In recente onderwijshervormingen werden pogingen gedaan om zorgleerkrachten toe te voegen aan het leerproces, maar de resultaten daarvan zijn blijkbaar een druppel op een hete plaat. En statistici dreigen daarom te besluiten dat die inspanningen overbodig zijn, en willen terug naar de enge focus op kennis overbrengen. De nadruk komt dan te liggen op de ontwikkeling van intelligentere systemen om de kennis te verpakken, resultaten te meten en verantwoorde oordelen te vellen. Dat komt erop neer dat men aan de aanbodzijde van kennis blijft investeren, zonder inzicht in de redenen waarom de leercapaciteit van het kind beperkt is.

Een beter onderwijs zal daarom de volgende kenmerken moeten hebben:

-          Het onderwijs staat niet exclusief in het teken van ‘werkkrachten leveren voor de economie’, en zeker niet van de ‘chremastiek’ (de kunst om rijk te worden).

-          De missie van onderwijs is de ontwikkeling van kinderen/  jongeren te maximeren volgens hun genetisch potentieel, ondanks hun sociale context.

-          Naargelang de leeftijd zal de methodiek meer of minder via ‘spel’ moeten verlopen, dwz praktische oefeningen die ervaringsgericht de nodige kennis aanbrengen

-          Projectonderwijs moet de norm worden, en voor minstens de helft het klassikaal onderricht vervangen.

-          Leerkrachten moeten een multidisciplinair team vormen om de projecten te begeleiden, en op het juiste moment de nodige kennis aan te brengen, met onmiddellijke bruikbaarheid in het realiseren van een resultaat.

-          Differentiatie moet de basis zijn. Elk kind is anders, en moet in zijn individualiteit de juiste aandacht krijgen, vooral om de emotionele hindernissen op te ruimen die het leren blokkeren. Het industriële model van standaardisatie van input, methoden, middelen,… moet plaatsmaken voor maatwerk

-          De leersnelheid moet niet meer gestandaardiseerd worden, maar functie zijn van de individuele leercapaciteit.

-          Geen scheiding in opdracht tussen leerkrachten: de ene verkoopt de kennis, de andere doet begeleiding (zorg)

-          Leerlingen moeten van zeer jonge leeftijd inzicht krijgen in emoties en hoe ze er mee kunnen omgaan. Dat grijpt in op de oorzaken van pestgedrag, en op de gevolgen voor de gepeste leerlingen. Emotionele intelligentie moet leerlingen helpen om rust in hun hoofd te creëren, zodat aandacht voor kennis mogelijk wordt.

-          Leerkrachten moeten ook vaardiger worden in emotionele intelligentie om hun coachende rol daarin te kunnen opnemen

-          Leerlingen moeten geclusterd worden in groepen naargelang hun leervermogen, en niet volgens de vakken die voor hen nog in aanmerking komen na de passage door een watervalsysteem. Een intense begeleiding vraagt om kleinere groepen, weinig nood aan begeleiding verantwoordt grotere groepen. Meer behoefte aan begeleiding vraagt om relatief meer projectaanpak.

-          …

 

(1)    Taleb Nassim heeft met zijn boek ‘The black swan’ (2007) een overtuigende analyse gemaakt van de beperkingen van de zuiver statistische benadering.

(2)    Daniel Kahneman kreeg voor zijn boek ‘Thinking fast and slow’ ((Ons feilbare denken’) (2013) een nobelprijs. Hij heeft overtuigend aangetoond dat de structuur van onze hersenen verantwoordelijk is voor veel foute overtuigingen en beslissingen. Het onderscheid tussen het snelle brein (stimulus-respons) en het trage brein (pre-frontale capaciteit) verklaart de dominantie van ofwel emoties, ofwel van gezond verstand en ratio. Even terzijde: het behaviorisme was gebaseerd op de observeerbare meerderheid van mensen die gedomineerd werden door het stimulus-respons gedeelte van hun brein.

(3)    Walter Mischel heeft het beschikbare wetenschappelijk onderzoek over de rol van emoties in de kindertijd samengevat. De opvallende conclusie is dat het rationele vermogen door emotionele druk wordt bedreigt, en zelfs wordt geremd in zijn ontwikkeling. De hedendaagse kinderpsychiatrie heeft deze visie aanvaard als een basis voor behandeling. Getuige daarvan is een filmpje op Youtube van kinderarts Peter Adriaensen over de invloed van kindermishandeling op de ontwikkeling van het brein.

(4)    Daniel Goleman heeft de emotionele intelligentie op de wetenschappelijke kaart gezet. (Emotionele Intelligentie – 1996). Hij heeft meer recent een weekseminarie samengevat waaraan naast de DALAI Lama ook een zevental westerse top wetenschappers in gedragswetenschappen deelnamen (Destructieve emoties – 2003). Dit seminarie is de aanleiding geweest om in de VS een programma te ontwikkelen om in scholen emotionele intelligentie te ontwikkelen bij kinderen, als een verweersysteem tegen de emotionele druk die ze te verwerken krijgen.

(5)    Bessel van der Kolk heeft met zijn boek ‘The body keeps the score’ (‘Traumasporen’-2013) de wetenschappen wakker geschud met het resultaat van zijn hele carrière onderzoek en ervaring over de invloeden van vroege levenservaringen op het menselijk functioneren. De conclusies zijn overweldigend. In de hele gamma tussen oorlogsveteranen en mensen die ogenschijnlijk succes hebben in hun carrière veroorzaken de sporen van lichte of zware trauma’s onnoemelijk veel menselijk leed en beperkingen in het normaal functioneren. Leren is onmogelijk als emoties het brein domineren.