Emoties hebben een grote invloed op ons gedrag, zoveel is
zeker. In bepaalde situaties is het zelfs merkbaar dat gedrag problematisch
wordt omwille van de emotie eraan verbonden. Anderzijds kan het effect van
emoties ook heel positief zijn. Dit is mijn hypothese:
Emoties zijn, zoals pijn en genot, signaalmechanismen. Ze
verwittigen ons als er gevaar dreigt (negatief) of als iets tegemoet komt aan
een behoefte (positief). De negatieve signalen zetten ons alarmsysteem in gang
(amygdala), het tweede soort maakt een aantal hormonen vrij die een goed gevoel
genereren (serotonine ea). Dit betekent niet dat de eerste soort altijd slecht
(onproductief) is en de tweede soort altijd goed (nuttig).
Als in een situatie onvoldoende respect voor belangrijke behoeften
of waarden aanwezig is, wordt dat emotioneel gesignaleerd, met een bepaalde
intensiteit. Dat trekt onze aandacht en zorgt voor de nodige motivatie. Als we
praten over de ideale oplossing voor een probleem, en we beschrijven een
positieve toekomst, dan worden we enthousiast. Ook hier ondersteunt de emotie
onze focus en motivatie. Het gevaar zit hem in de dosering, in beide gevallen.
Als de emotie de bepalende drijvende kracht wordt, en de
richting en aanpak bepaalt om aan oplossingen en vooruitgang te werken, dan
dreigt het fout te lopen. Emoties zetten dan het snelle systeem in ons brein in
gang, en we gaan ongenuanceerde scrips ontwikkelen, voorstellen doen, acties in
gang zetten. De hond is los! Zelfcontrole ontbreekt om het geheel te blijven
zien. De focus vernauwt en er wordt heel wat informatie over mogelijke
gevolgen, gewenste doelen, alternatieve wegen, neveneffecten, lange termijn
effecten,… over het hoofd gezien. Het gedrag dat daaruit volgt is zonder meer
gedreven door het ego van de betrokken persoon.
Daaruit volgt dat emoties in gedrag heel snel leiden tot
polariteit in relaties. De (innerlijke) emotie volgen en voldoen neemt de
plaats in van verantwoord doelgericht of waardengedreven handelen. Het
resultaat is dat de eigen vernauwde focus gevoelsmatig gesteld wordt tegen die
van de andere persoon die met andere emoties een andere aanpak voorstaat. Hoe
sterker de emotie achter een gedrag, hoe sterker de polariteit. Het is de
drijvende kracht achter een conflict. Een conflict is een verschil van mening,
visie, stijl,… dat uit de hand gelopen is door een emotionele lading aan één of
beide kanten, waardoor de tegenstelling verschuift naar de persoon. Idealisten
en leiders met een sterke ‘theatrale neurose’ werken in die zin evengoed
polariserend als mensen met een overdreven drang naar empathische verbondenheid
of mensen die gedreven door angst een buitensporig controlerend gedrag
vertonen. Emoties hebben het potentieel om relaties te verknoeien en de inhoud
van ons gedrag te vervormen. Zonder strenge bewaking is dat gevaar voortdurend
aanwezig.
Mensen die door de invloed van zwarte pedagogie een
hoog-actief emotioneel systeem hebben, zullen hier uiteraard meer last van
hebben. Zolang ze zich daarvan bewust zijn, en aanvaarden erop gewezen te
worden, kan dat nog beheersbaar zijn en kan de schade beperkt worden, zei het
dan ten koste van extra tijd en energie. Als dat niet mogelijk is omdat één van
de partijen dit niet toelaat, dan ontstaat er een samenwerkingsprobleem. Het
niet toelaten van deze ‘zelfreflecterende correctie’ zit geworteld in de
cognitieve dissonantie van de betrokken persoon. Omdat de emotie te
overweldigend is heeft de persoon uit pure zelfbescherming, een overtuiging
ontwikkeld die zegt dat het OK is om zo te handelen. Dit behoort tot het
‘psychisch immuunsysteem’ dat mensen ontwikkelen (terecht) om door allerlei
imperfecties in hun ‘zijn’, meestal het resultaat van opvoeding (zwarte
pedagogie) te kunnen dragen. Hoe zwaarder de emotionele schade die aan de basis
ligt van het ‘onproductief gedrag’, hoe sterker de emotie als drijfveer zal
werken om de cognitieve dissonantie in gang te zetten voor bescherming. De
amygdala in ons brein slaat alarm en de meest primaire reflexen van
zelfverdediging komen op gaan, inclusief agressie naar de eventuele
boodschapper. Het kan vele jaren duren, en soms komt het nooit, om deze
artificiële zelfverdediging te vervangen door aanvaarding en berusting,
waardoor een sterkere maturiteit zorgt voor doelgericht handelen, met zelfkennis
en zelfbeheersing als basis.
Het is bedenkelijk om adviezen te lezen die neerkomen op de
regel ‘volg je emoties’. Het is duidelijk dat emoties aandacht verdienen,
omwille van hun signaalfunctie. Maar als ze de zaak (mogen) overnemen dreigt de
debacle. Zelfcontrole is zoek, doelgerichtheid ontbreekt, verantwoordelijkheid
voor gevolgen wordt niet genomen, nuances ontbreken en samenwerking wordt
onmogelijk door toenemende polariteit. Te sterke emotie aan de basis van gedrag
is niet OK! Ze vereisen aandacht, niet om ze te volgen maar om ze zo snel
mogelijk binnen de grenzen van hun nuttig effect te brengen. Het uiteindelijk
gedrag zal dan dikwijls afwijken van wat de emotie voorschrijft, en als dat de
emotie onbevredigd laat, is er werk aan de winkel om die ‘emotie-turbo’ te
doseren, mogelijk structureel.
Als we accepteren en stimuleren dat menselijke samenwerking
herleid wordt tot emotionele interactie, dan zal de polariteit toenemen, de
samenwerking verminderen en de meeste energie verloren gaan in het bevechten
van verschillen of het zoeken van ‘sociaal comfort’ in wederzijdse acceptatie.
Dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van het geheel, hoeft nauwelijks
toelichting. Dat emotionele harmonie de nodige aandacht verdient om als basisvoorwaarde
samenwerking mogelijk te maken, is hiermee meteen bevestigd. Emoties bepalen
binnen welke grenzen er constructief aan inhoud kan gewerkt worden!
Deze zienswijze is natuurlijk niet wetenschappelijk te
bewijzen, maar naast talloze persoonlijke observaties, lijkt deze samenhang wel
logisch. Het klopt ook met inzichten uit literatuur, die wel degelijk een goede
wetenschappelijke basis hebben, zoals:
- - Daniel Kahneman, Ons feilbaar denken, Contact,
Amsterdam/Antwerpen, 2013
- - Walter
Mischel, The Marshmallow test, Little, Brown & Co, New York, 2014
- - Charles
Jacobs, Management rewired, Penguin Group, New York, 2009
- - Jean Van der Biest, Welopgevoed en Hoe?, niet
gepubliceerd document (www.waaromtoch.be)
Hugo Der Kinderen (november 2017)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten