Downloaden
Dominante mensen zijn niet aangenaam in de omgang. Dominante
leiders zijn niet succesvol op de lange termijn. Dominante ouders zijn geen
goede opvoeders. Er is dus niet alleen het gevoelsmatige dat tegensteekt, er is
ook een behoorlijk betrouwbare observatie dat de resultaten te kort schieten.
Vooral de menselijke kant lijkt de rekening te betalen, ook al heeft dominantie
soms inhoudelijk wel iets moois voortgebracht.
Maar het is niet altijd een eenduidig verhaal. Soms worden
mensen als dominant gepercipieerd om dat ze een sterke focus hebben op
resultaten, verantwoordelijkheid, kwaliteit, snelheid, urgentie,… Natuurlijk
kan iemand deze focus aanhouden op een dominante manier, en dan is er weinig
twijfel over de negatieve effecten. Maar ook op een respectvolle manier kan een
focus op deze doelgerichtheid ervaren worden als dominantie. Hoe goed de
betreffende persoon ook z’n best doet om een goed relatie te ontwikkelen en te
onderhouden, door luisterbereidheid, contact maken, acceptatie van de persoon,
… soms lukt het gewoon niet om als niet
dominant over te komen. In dat geval ligt het probleem waarschijnlijk aan de
andere kant. De ‘ontvanger’ of ‘geadresseerde’ heeft dan een probleem.
Het probleem van de ontvanger zou wel eens een interne
strijd kunnen zijn tussen persoonlijke emotionele noden enerzijds, en de
opdracht of verantwoordelijkheid anderzijds. Zolang er emoties zijn die alle
aandacht opeisen omdat ze essentieel zijn en te maken hebben met het
veiligheidsgevoel van de betrokkene, in de brede beteken, is een focus op
“geven” emotioneel bedreigend.
Deze toestand kan ontstaan door de context, of door een
structureel probleem in het hoofd van de betrokkene. Als het over context gaat,
is een bespreking die leidt tot enkele afspraken en bevestigingen dikwijls
voldoende om de ‘emotionele rust’ te herstellen. Een goede relatie bouwen of
herstellen, vertrouwen ontwikkelen of andere werkwijzen kunnen het persoonlijk
welbevinden naar een minimum leefbaar peil brengen. Dan is een focus op taken,
resultaten, plannen, afspraken,… weer mogelijk. De interne strijd is gewonnen
door de veiligheid en relatieve rust.
Een structureel probleem ontstaat als de emotiewereld van de
betrokkene om één of andere reden zo sterk geactiveerd of ontwikkeld is, dat
een ‘contextuele correctie’ niet volstaat. Een uit de hand gelopen behoefte aan
erkenning, wantrouwen in mensen, om begrijpbare redenen uit het verleden, zijn
voorbeelden van emotionele scripts die mensen kunnen blokkeren. Maar soms is
het zelfs geen kwestie van bepaalde scripts, maar eerder een hoog niveau van
emotie dat telkens, ongeacht de context, de eigen perceptie en positie
beheerst. Uit onze kennis van de effecten van ‘zwarte pedagogie’ (1) weten we
dat door emotionele druk het reflexbrein in zijn ontwikkeling wordt
gestimuleerd, en de ontwikkeling van de pre-frontale cortex wordt afgeremd. De
balans tussen deze beide bepaalt hoe doelgericht iemand is of kan zijn; hoe
snel een situatie wordt geïnterpreteerd door de emotionele bril, en hoeveel
ruimte er is voor ‘gezond verstand’, ratio, logica, kennis, opdracht,
doelstelling, …
Mensen die de pech hebben gehad dat door de combinatie van
hun genetische basis en de effecten van hun opvoeding met een relatief zwak
vermogen tot beheersing en focus door het leven moeten, reduceren het leven tot
het vinden van emotionele rust. Ze zullen het zeer snel moeilijk hebben met
elke vraag naar resultaten, opdracht, verantwoordelijkheid. Elke vraag in die
zin zal snel vertaald worden als dominantie; de innerlijke strijd bepaalt dat.
Deze realiteit lijkt erg belangrijk voor elke opdracht die
te maken heeft met opvoeding, onderwijs en leiderschap, bijzonder in situaties
die men van bij de start als een grote uitdaging mag beschouwen. Als in een
emotioneel geladen context actie wordt genomen, zelfs als men dat in groep
doet, is de kans groot dat agressie, dominantie en hun varianten de stijl
zullen bepalen. Ook als het gaat over positieve emoties (enthousiasme bvb) is
het resultaat soms teleurstellend. Denk maar aan theatrale leiders die hun team
op sleeptouw nemen voor utopische projecten. De snelheid en de doelgerichtheid
die ze ontwikkelen, is voor veel medewerkers dikwijls een probleem omdat ze
zelf te weinig aandacht ervaren voor hun emotionele noden.
Dit mechanisme heeft belangrijke gevolgen voor de rol en
stijl van leidinggevenden. Het volstaat niet om het bij het rechte eind te
hebben, verantwoorde prioriteiten te stellen of de betere oplossing te zien
voor een probleem. Als de relationele en emotionele noden van medewerkers niet
voldaan zijn in de mate dat ze dat nodig hebben, zullen ze afhaken. De dynamiek
van de Transactionele Analyse (1) zal hun gedrag gaan bepalen, met alle verlies
aan productiviteit in de samenwerking tot gevolg. Dit leidt opnieuw tot de conclusie: de
relatie komt altijd eerst. De relationele realiteit bepaalt hoeveel ruimte er
is voor ratio en doelstellingen. Omdat de relationele behoeften van mensen erg
verschillend zijn, zal het dus voor leidinggevenden niet volstaan om ‘een
redelijk gemiddelde’ aan relationele focus aan te houden, differentiatie zal
nodig zijn. Sommige mensen vragen extra aandacht. En als leidinggevenden die
extra aandacht geven, lopen ze het risico om verdacht te worden van
favoritisme. Vooral in organisatieculturen waar veel laag-mature mensen (2)
werken, zal de vraag naar ‘gelijke’ behandeling groot zijn. Zoals kinderen snel
de vergelijking maken tussen wat ze zelf krijgen/mogen en wat hun broertjes of
zusjes krijgen en mogen, zullen sommigen zich snel benadeeld voelen. Het enige
instrument dat hier tegen bestand is, is het werken met duidelijke principes
die niet alleen consequent gebruikt worden, maar ook op alle cruciale momenten
gecommuniceerd worden als een referentie. Het bewustzijn aan de kant van de
medewerkers – teamleden wordt op die manier steeds opnieuw herinnerd aan de
manier waarop dingen correct zouden kunnen en moeten verlopen. Differentiatie
is een noodzaak; maar heldere spelregels en het op tijd gebruiken daarvan,
hoort erbij.
Hugo Der Kinderen
(1)
Transactionele Analyse werd door E. Berne
gelanceerd als een dynamiek van menselijke relaties. In een afzonderlijke
bijdrage heb ik een meer dynamische interpretatie gegeven aan dit fenomeen die
voor elke vorm van samenwerking tussen mensen, en leiderschap in het bijzonder,
een zeer bruikbaar instrument blijkt om aan verbetering te werken.
(2)
Maturiteit is wellicht de belangrijkste
ontwikkelingsdimensie van mensen. In een afzonderlijke bijdrage heb ik het
mechanisme van maturiteitsontwikkeling beschreven.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten